در فرآیند واردات و ترخیص کالا، دقت در اظهار ارزش کالا یکی از مهم‌ترین مراحل برای جلوگیری از مشکلات گمرکی است. یکی از موضوعات مهم و پرچالش در این حوزه، بیش‌اظهاری کالا یا همان بیش‌بود ارزش کالا است. این پدیده می‌تواند عمدی یا سهوی باشد، اما در هر دو حالت می‌تواند پیامدهای جدی برای واردکننده، گمرک و حتی اقتصاد کشور داشته باشد. در این مقاله به بررسی کامل موضوع بیش‌اظهاری کالا، دلایل وقوع آن، روش‌های شناسایی، تبعات قانونی و فرآیند رسیدگی به آن می‌پردازیم.
تعریف بیش‌اظهاری یا بیش‌بود ارزش کالا
بیش‌اظهاری کالا به حالتی گفته می‌شود که ارزش واقعی کالا در اسناد وارداتی (به ویژه اینویس) کمتر از مبلغی باشد که در اظهارنامه گمرکی ثبت شده است. به عبارت دیگر، واردکننده ارزش کالا را بالاتر از واقعیت اعلام می‌کند.
بر خلاف کم‌اظهاری که هدف آن کاهش حقوق ورودی و پرداخت کمتر به گمرک است، بیش‌اظهاری غالبا با هدف دریافت ارز بیشتر از سیستم بانکی، توجیه نقل و انتقال مالی یا حتی فرار مالیاتی صورت می‌گیرد. این عمل می‌تواند آگاهانه (با قصد سواستفاده) یا ناآگاهانه (بر اثر اشتباه در اسناد یا نرخ تبدیل ارز) انجام شود.
دلایل بیش‌اظهاری کالا
دلایل متعددی می‌تواند منجر به بیش‌اظهاری کالا شود که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- دریافت ارز بیشتر از بانک مرکزی یا سامانه نیما: واردکننده با بیش‌اظهاری تلاش می‌کند ارز بیشتری نسبت به ارزش واقعی کالا دریافت کند.
- پنهان‌سازی منبع تامین واقعی کالا: در مواردی که کالا از کشور یا منبع خاصی وارد شده ولی در اسناد به صورت غیرواقعی نمایش داده می‌شود.
- پرداخت کمتر مالیات در کشور صادرکننده: گاهی فروشنده برای اهداف مالیاتی، ارزش بالاتری در فاکتور وارد می‌کند.
- تهاتر و تسویه غیرمستقیم بدهی‌ها: با تنظیم اینویس غیرواقعی، مبادلات مالی غیرمستقیم انجام می‌شود.
- خطای انسانی یا اشتباه در نرخ ارز و تبدیل واحدها: برخی موارد بیش‌اظهاری از روی سهل‌انگاری یا ناآگاهی رخ می‌دهد.
پیامدهای بیش‌اظهاری کالا
بیش‌اظهاری کالا ممکن است پیامدهای متعددی برای واردکننده و تجارت بین‌المللی داشته باشد. از جمله:
- افزایش غیرواقعی حقوق ورودی: چون حقوق ورودی غالبا بر مبنای ارزش اظهار شده محاسبه می‌شود.
- ایجاد اختلافات گمرکی: این مساله می‌تواند منجر به تاخیر در ترخیص کالا و بروز مشکلات قانونی شود.
- ریسک شمول در پرونده‌های قاچاق یا تخلفات تجاری: گمرک ممکن است این موارد را به‌عنوان تخلف یا حتی قاچاق قلمداد کند.
- تاثیر منفی بر رتبه‌بندی اعتباری واردکننده در سامانه گمرکی
- اعمال جریمه‌های سنگین: طبق قانون امور گمرکی، بیش‌اظهاری می‌تواند منجر به جریمه تا دو برابر مبلغ اضافه شده شود.
روش‌های شناسایی بیش‌اظهاری کالا
گمرک با استفاده از ابزارهای مختلف می‌تواند بیش‌اظهاری کالا را شناسایی کند:
- مقایسه اسناد وارداتی با قیمت‌های جهانی: ارزش کالا با دیتابیس بین‌المللی یا منابع معتبر قیمت‌گذاری بررسی می‌شود.
- ارزیابی توسط کارشناسان گمرک: بررسی میدانی و تطابق مشخصات کالا با اظهارنامه.
- بازرسی فیزیکی و نمونه‌برداری: در صورت شک، کالا بررسی دقیق‌تری می‌شود.
- تحلیل اطلاعات سامانه EPL و سوابق واردکننده: بررسی رفتار تجاری و سوابق تخلفاتی.
- مکاتبه با کشور صادرکننده یا استعلام اسناد از فروشنده خارجی
مراحل اعتراض و رفع مشکل بیش‌بود ارزش کالا
در صورتی که گمرک تشخیص دهد بیش‌اظهاری انجام شده، مراحل زیر طی می‌شود:
- ابلاغ صورت‌جلسه تخلف به واردکننده
- بررسی مدارک و مستندات واردکننده: از جمله فاکتور واقعی، قرارداد خرید، مکاتبات ایمیلی و …
- ارزیابی مجدد کالا توسط کارشناس رسمی گمرک
- بررسی در کمیسیون رسیدگی به اختلافات گمرکی
- اعمال جریمه یا صدور رأی برائت بر اساس مستندات ارائه شده
واردکننده می‌تواند در صورت اعتراض به تصمیم گمرک، موضوع را به کمیته‌های بالاتر و در نهایت به دیوان عدالت اداری ارجاع دهد.
جمع‌بندی
بیش‌اظهاری کالا یکی از چالش‌های مهم در حوزه واردات و ترخیص کالا است که می‌تواند با اهداف گوناگون صورت گیرد، از جمله دریافت ارز بیشتر یا تنظیم غیرواقعی مبادلات مالی. این اقدام، چه آگاهانه باشد و چه از روی خطا، می‌تواند پیامدهای جدی مانند اختلافات گمرکی، جریمه، تاخیر در ترخیص کالا و حتی تشکیل پرونده تخلف برای واردکننده ایجاد کند.
آشنایی با مفاهیم مرتبط، مانند حقوق ورودی، ساختار اظهارنامه گمرکی و رعایت دقت در تنظیم اسناد وارداتی، به واردکنندگان کمک می‌کند تا از بروز این مشکلات پیشگیری کنند. در نهایت، رعایت اصول شفافیت و صداقت در تجارت بین‌المللی، نه تنها موجب کاهش ریسک‌های قانونی می‌شود، بلکه اعتبار بازرگان را در سطح بین‌المللی افزایش می‌دهد.
