در صنعت خودروسازی و به ویژه در حوزه تجارت بین‌المللی خودرو، اصطلاحاتی چون CBU، CKD، SKD و DKD جایگاه خاصی دارند. این مفاهیم، به نوع ورود و میزان مونتاژ خودرو در کشور واردکننده اشاره دارند و مستقیما بر قیمت نهایی، تعرفه گمرکی، حمایت از تولید داخلی و سیاست‌های اقتصادی کشورها تاثیر می‌گذارند. شناخت دقیق این اصطلاحات واردات برای فعالان حوزه واردات خودرو، کارشناسان گمرکی و حتی مصرف‌کنندگان اهمیت بالایی دارد. در این مقاله، به صورت کامل و کاربردی به بررسی مفاهیم CBU ، CKD ، SKD و DKD در واردات خودرو پرداخته می‌شود.
تعریف CBU) Completely Built-Up)
CBU مخفف عبارت “Completely Built-Up” به معنی خودرو کامل و مونتاژ شده است. در این روش، خودرو به صورت کاملا آماده، از کشور مبدا وارد شده و هیچ‌گونه فرآیند مونتاژی در کشور مقصد انجام نمی‌شود. CBU در واردات خودرو مشمول تعرفه‌های گمرکی بالاتری می‌شود، زیرا این نوع واردات نه تنها ارزش افزوده‌ای در کشور مقصد ایجاد نمی‌کند، بلکه با سیاست‌های حمایت از تولید داخلی نیز در تضاد است.
CBU در واردات خودرو بیشتر برای برندهای لوکس یا مدل‌هایی که تولید داخلی ندارند استفاده می‌شود. این روش برای مصرف‌کننده ساده‌تر و سریع‌تر است، اما برای اقتصاد کشور هزینه‌برتر است.
تعریف CKD) Completely Knocked-Down)
CKD به معنی “Completely Knocked-Down” اشاره به خودروهایی دارد که به صورت کاملا قطعه قطعه شده وارد کشور می‌شوند و در کارخانه‌های داخلی مونتاژ می‌شوند. CKD در واردات خودرو یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای توسعه مونتاژ داخلی، ایجاد اشتغال و انتقال فناوری است.
در این روش، تمام اجزای خودرو به صورت مجزا (بدنه، موتور، گیربکس، سیستم تعلیق و…) وارد کشور شده و در خطوط تولید داخلی سرهم‌بندی می‌شود. CKD در واردات خودرو معمولا شامل تعرفه گمرکی پایین‌تری نسبت به CBU است و دولت‌ها برای آن مشوق‌هایی در نظر می‌گیرند.
تعریف SKD) Semi Knocked-Down)
SKD مخفف عبارت “Semi Knocked-Down” است و به واردات خودروهایی گفته می‌شود که به صورت نیمه‌مونتاژ شده وارد کشور مقصد می‌شوند. در واقع برخلاف CKD که خودرو کاملا قطعه قطعه است، در SKD برخی قسمت‌های اصلی مانند موتور و گیربکس قبلا مونتاژ شده‌اند.
SKD در واردات خودرو به‌عنوان روش میانی بین CBU و CKD شناخته می‌شود. در این شیوه، عملیات نهایی مانند اتصال قطعات به بدنه یا رنگ‌آمیزی در کشور واردکننده انجام می‌شود. تعرفه گمرکی SKD بین تعرفه CBU و CKD قرار می‌گیرد. SKD در واردات خودرو برای کشورهایی مفید است که زیرساخت تولید کامل ندارند اما مایل به ایجاد بخشی از ارزش‌افزوده داخلی هستند.
تعریف DKD) Disassembled Knocked-Down)
DKD مخفف عبارت “Disassembled Knocked-Down” است و به نوعی از واردات خودرو اشاره دارد که در آن خودرو ابتدا به صورت کامل تولید می‌شود و سپس برای صادرات به کشور مقصد، مجددا به اجزای کوچک‌تر تفکیک می‌گردد. DKD در واردات خودرو بیشتر به دلایل گمرکی یا استراتژی‌های اقتصادی خاص استفاده می‌شود.
DKD در واردات خودرو غالبا باعث پیچیدگی بیشتر در روند ترخیص و مونتاژ مجدد خودرو در کشور مقصد می‌شود. این روش گاهی برای دور زدن محدودیت‌های وارداتی یا کاهش تعرفه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما می‌تواند چالش‌های کیفی و هزینه‌ای به همراه داشته باشد.
تفاوت‌های اصلی بین CBU، CKD، SKD، و DKD
در بررسی تفاوت‌های میان روش‌های مختلف واردات خودرو، چند شاخص کلیدی وجود دارد که هر یک نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب نوع واردات ایفا می‌کنند. اولین شاخص، درجه مونتاژ خودرو است. در روش CBU خودرو به صورت کامل مونتاژ شده وارد می‌شود، در حالی که در CKD، تمام قطعات به صورت جداگانه ارسال و در کشور مقصد مونتاژ می‌شوند. روش SKD بین این دو قرار دارد و خودرو به صورت نیمه‌مونتاژ شده وارد می‌شود. در روش DKD نیز خودرو ابتدا در کشور مبدا مونتاژ شده و سپس برای صادرات، دوباره قطعه قطعه می‌شود.
از نظر تعرفه گمرکی، واردات به صورت CBU معمولا بالاترین تعرفه را دارد چون هیچ‌گونه ارزش افزوده داخلی ندارد. CKD و DKD به دلیل افزایش فعالیت مونتاژ در داخل کشور، تعرفه‌های پایین‌تری دارند و SKD در این میان تعرفه‌ای با نرخ میانی دارد.
در مورد نیاز به زیرساخت صنعتی، واردات CKD بیشترین نیاز به تجهیزات، نیروی متخصص و خطوط تولید دارد. روش‌های SKD و DKD به زیرساخت کمتری احتیاج دارند و واردات CBU اساساً نیازی به مونتاژ یا زیرساخت تولیدی در کشور مقصد ندارد.
از منظر اشتغال‌زایی، روش‌های CKD و SKD مزیت بیشتری دارند، زیرا بخش‌هایی از فرآیند تولید یا مونتاژ در داخل کشور انجام می‌شود و به این ترتیب فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کنند.
مزایا و معایب هر نوع واردات خودرو (CBU، CKD، SKD، DKD)
هر یک از روش‌های واردات خودرو مزایا و معایب خاص خود را دارند. در روش CBU، خودرو با سرعت بالا و کیفیت تضمین‌شده کارخانه‌ای وارد می‌شود، اما با تعرفه بالا و بدون حمایت از تولید داخلی همراه است. CKD به دلیل مونتاژ در داخل، اشتغال‌زایی، انتقال فناوری و تعرفه پایین‌تری دارد، اما نیازمند زیرساخت صنعتی قوی و فرآیند پیچیده‌تری است. SKD بین کیفیت و هزینه تعادل برقرار می‌کند و نسبت به CKD زیرساخت کمتری نیاز دارد، اما ارزش‌افزوده داخلی محدودی ایجاد می‌کند. در نهایت، DKD در برخی شرایط می‌تواند هزینه‌های وارداتی را کاهش دهد، اما تفکیک و مونتاژ مجدد آن پرهزینه است و احتمال افت کیفیت در آن بالاست.
چالش‌ها و مشکلات گمرکی در واردات CBU، CKD، SKD، و DKD
هر یک از روش‌های واردات خودرو، در حوزه گمرک با چالش‌هایی مواجه‌اند:
- در CBU، مشکل اصلی بالا بودن تعرفه و سختگیری در صدور مجوزهاست.
- در CKD، بررسی ارزش قطعات، تطبیق با تعرفه گمرکی و صحت اظهارنامه‌ها بسیار حساس است.
- در SKD، گمرک باید تعیین کند که سطح مونتاژ به درستی انجام شده و بیش اظهاری صورت نگرفته است.
- در DKD، اثبات اصالت قطعات، تطابق آن‌ها با اسناد صادراتی و کنترل بر کیفیت بازسازی خودروها چالش‌برانگیز است.
همچنین قوانین مربوط به مناطق آزاد، کالای متروکه، و اصطلاحات واردات نقش پررنگی در روند ترخیص و دسته‌بندی گمرکی دارند.
جمع‌بندی
درک تفاوت‌های مفهومی و عملی بین CBU ، CKD ، SKD و DKD در واردات خودرو، برای تمام فعالان صنعت خودرو، واردکنندگان، کارشناسان گمرکی و حتی مصرف‌کنندگان ضروری است. انتخاب روش مناسب واردات نه تنها بر قیمت نهایی خودرو تاثیر دارد، بلکه سیاست‌های صنعتی، میزان اشتغال، سطح داخلی‌سازی و تعاملات اقتصادی کشورها را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به شرایط داخلی، امکانات صنعتی و سیاست‌های تعرفه‌ای، هر کشور باید استراتژی مناسبی در قبال این مدل‌های واردات تدوین کند تا هم منافع اقتصادی خود را حفظ کند و هم کیفیت محصول نهایی برای مصرف‌کننده تضمین شود.
